โครงการฟาร์มตัวอย่าง (บนพื้นที่ราบ)
เกิดขึ้นครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2540 ณ บ้านขุนแตะ ตำบลดอยแก้ว อำเภอจอมทอง จังหวัดเชียงใหม่ โดยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ‘พระราชทานโอกาส’ ให้กับคนที่ ‘ไม่มีใครให้โอกาส’ อย่างชาวเขาที่เลิกยาเสพติดได้แล้ว และมาของานทำ ให้เป็นคนงานในฟาร์มตัวอย่าง ดำเนินการปลูกพืชผัก พันธุ์ไม้ผลชนิดต่าง ๆ และเลี้ยงปศุสัตว์ เช่น เป็ด ไก่ หมู ปลา เป็นต้น
ต่อมาก็เกิด ‘โครงการฟาร์มตัวอย่าง’ ในพื้นที่อื่น ๆ ตามมาอีกมากมาย ทั่วทุกภาคของประเทศไทย โดยฟาร์มตัวอย่างแต่ละแห่งนั้น นอกจากจะเป็นแหล่งผลิตอาหารที่ปลอดสารพิษให้แก่ชุมชนนั้น ๆ และชุมชนใกล้เคียง อย่างที่มีพระราชดำรัสว่า นี่แหละคือ ‘Food Bank’ แล้ว ฟาร์มตัวอย่าง ยังเป็นแหล่งจ้างแรงงานของชาวบ้านที่ยากจน ทำให้พวกเขามีรายได้ไปเลี้ยงครอบครัว และยังเป็นแหล่งให้วิชาความรู้แบบ ‘learning by doing’ เพื่อให้คนงานในฟาร์มฯ หรือผู้สนใจนำไปดำเนินการในที่ดินของตนเองได้ รวมถึงยังเป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตร ที่ช่วยกระจายรายได้ให้กับชุมชนอีกทางหนึ่ง
พื้นที่จัดตั้งโครงการฟาร์มตัวอย่างนั้น บางส่วนทรงจัดซื้อด้วยพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ บางส่วนชาวบ้านน้อมเกล้าฯ ถวาย และบางส่วนกรมป่าไม้อนุญาตให้ใช้พื้นที่
สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ยังมีพระราชดำรัสเรื่องการจ้างคนงานในฟาร์มตัวอย่าง เมื่อทรงทราบว่าผู้ดำเนินโครงการฯ จัดจ้างคนงานไว้น้อย เพราะเกรงว่าหากจ้างคนงานจำนวนมาก ขณะที่ยังมีผลผลิตทางการเกษตรน้อย จะทำให้ ‘ขาดทุน’ ไว้ว่า“…การที่ทำให้คนยากคนจนในชุมชนนั้น ๆ มีงานทำ พวกเขามีรายได้ มีเงินไปเลี้ยงครอบครัว ไม่ต้องไปเป็นโจร ไม่ต้องไปเป็นขโมย ไม่ต้องไปยุ่งเกี่ยวกับยาเสพติด ไม่ไปตัดไม้ทำลายป่า ไม่ไปเผาป่า
…ชุมชนนั้น ๆ ก็จะมีความสุข ความสงบ ตำบลนั้น อำเภอนั้น จังหวัดนั้น ๆ ก็จะมีความสุข ความสงบ ประเทศชาติก็จะมีความสุข ความสงบ นี่แหละคือ ‘กำไรของแผ่นดิน’…”
